John Edensor Littlewood Kimdir? Jetonya Serbest Kürsü Yazısı

   

   John Edensor Littlewood matematiksel analizler üzerine çalışmalar yapan bir bilim insanıdır.(1885-1977)

   

   Adını Littlewood'dan alan, "mucizeler" ile ilgili bir teoremle henüz tanıştım ve ilgimi cezbettiği için bu bilim insanı üzerine bazı araştırmalara giriştim. Türkçe kaynaklarda karşıma genellikle karışık matematik formülleri çıktı. Merak etmeyin yazımda anlaşılmaz teoremler ve formüller paylaşmayacağım. :) Araştırma yönümü yabancı kaynaklara çevirdiğimde ise merakımı gideren daha düzenli bilgilere ulaştım. Şimdi klasik biyografi bilgilerinden uzak durarak sadece ilgi çekici yönleriyle John Edensor Littlewood'u sizlerin zihnine sunacağım...

Littlewood Yasası Nedir?

   Bu yasa, 1986 yılında Littlewood’un hatıra ve not defterlerinden derlenerek yayımlanan A Mathematician's Miscellany adlı kitapta yer almış. Bununla birlikte yasanın bilinirliği artmış.

   Kabul edilen tanımıyla mucize, milyonda bir gerçekleşen ve özel bir önem taşıyan istisnai olaylara denir. Tanımı biraz daha sadeleştirip dikkati bir noktaya çekmek istiyorum:  “milyonda bir görülen istisnai olay”  İşte Littlewood, kabul gören tanımın bu kısmından hareketle çeşitli varsayımlarda bulunarak “sözde mucizenin” matematiğini hesaplamıştır. 

   Bir insanın mucizeye şahit olabilmesi ve onun farkında olabilmesi için bilincinin ve dikkatinin uyarılmış olması gerekir; ayrıca uyanık bilinçle kalabildiği her saniye bir olayla karşılaştığı kabul edilir. Yine Littlewood, bir insanın günde sekiz saat boyunca uyarılmış bilinçle kalabileceğini varsayar. Littlewood’un bu varsayımları doğrultusunda küçük bir hesap yapıldığında, bir insanın yaşamında yaklaşık 35 günde “1 milyon” olay gerçekleştiğini görürüz.

   Bu durumda yukarıdaki varsayımları ve mucizenin genel tanımını doğru kabul edersek "bir insanın yaklaşık otuz beş günde bir mucizeye şahit olabileceği" sonucunu çıkarırız. “Eee bu basit bir matematik hesabı, ne olmuş yani” diyenleri duyar gibiyim. Haklısınız, bu çok basit bir hesap. Fakat Littlewood, soyut olarak "mucize" kelimesine getirdiği eleştiriyle bu konuda farkındalık yaratmıştır. 

  Tabii burada kimin neye “mucize” dediği tartışılır. Ancak Littlewood’un bu basit matematik hesabını yaparak bize anlatmak istediği şey, aslında insanların mucize dediği olayların sıra dışı olmadığı, hatta sıradan olduğudur. Yani kısacası: "mucize olarak adlandırdığımız olaylar hayatın bir parçasıdır ve olağandır."

Not: Littlewood, mucizeyi teolojik tanımı üzerinden değerlendirmemiştir. (Teolojik açıdan mucize, doğaüstü olaylara denir.)

Hardy – Littlewood Bilimsel Ortaklığı

   Hindistanlı matematik dahisi Ramanujan’ı İngiltere’ye getirip ona akıl hocalığı yapan Godfrey Hardy ile Littlewood arasında yaklaşık otuz beş yıl süren bir ortaklık vardı. Birçok matematik teoreminde rastlayabileceğimiz bu ortaklık ile Hardy – Littlewood ikilisi, matematik alanında tarihin en bilinen ikililerinden olmuştur. Ayrıldıkları kısa zamanlar olsa da ortaklıklarının temelinde arkadaşlık olduğu için tekrar bir araya gelmeleri zor olmamıştır. Mesela Littlewood, 1. Dünya Savaşı’nda orduya katılmış ve balistik ile ilgili bazı birimlerde görev yapmıştır. Ancak sonrasında yine çalışmalarına birlikte devam etmişlerdir.

İkilinin bu bilimsel ortaklığını, Danimarkalı meslektaşları Harald Bohr ise şöyle bir espriyle vurgulamıştır: 

“ Günümüzde üç tane iyi İngiliz matematikçi vardır: Hardy, Littlewood ve Hardy-Littlewood" 

   O dönemde medya bugünkü gibi her yere kolay ulaşamadığı için insanlar da en sevdiği şeyi yapıyor: söylentiler üretmeye başlıyorlar. İnsanlar bu ikilinin ismini her yerde birlikte gördükleri için “Hardy ile Littlewood”un aslında aynı kişi olduğunu düşünmeye başlamışlar.  Öyle ki bu söylentiler sınırları aşarak yayılıyor ve Avrupa'daki matematikçiler Littlewood’un gerçekliğinden şüphe etmeye başlıyor.

Littlewood Diye Biri Gerçekten Var Mı?

   Godfrey Hardy, Littlewood’a nazaran daha ünlü bir matematikçidir. Biraz da bu yüzden bazı yanlış anlaşılmalar meydana geliyor.  Hardy – Littlewood ikilisinin adı o kadar çok yan yana geçmeye başlamış ki insanlar aslında Littlewood diye birinin olmadığını; Littlewood isminin, Hardy’nin bazı işlerinde kullandığı diğer adı olduğunu düşünmeye başlamışlar.

   Hatta Littlewood diye birinin varlığından şüpheye düşen insanlar ile ilgili birkaç hikaye vardır. Gerçekten yaşandığı konusunda şüpheye düşsem de bu hikayelerin ünlü matematikçilerin hatıralarından alındığı söyleniyor.

   Bunlardan ilki: Alman bir matematikçi yukarıda bahsettiğim söylentiler üzerine Littlewood diye birinin gerçekten var olup olmadığını öğrenmek için İngiltere’ye gidiyor ve onunla tanışıyor. İkinci olay ise: Fransa’daki bir kokteylde Littlewood  ile Hardy birlikteyken başka bir matematikçiyle tanışırlar. Ancak Littlewood kendini tanıttıktan sonra matematikçi meslektaşı yüzündeki şaşkınlığı gizleyemez ve “Littlewood mu, gerçekten mi? Littlewood’un, Hardy’nin diğer ismi olduğunu zannediyordum.” der. 

Littlewood – Ramanujan İlişkisi

 Hindistanlı ünlü matematikçi Ramanujan’ın keşfine de bazı katkılarda bulunmuştur. Ayrıca Ramanujan, Littlewood’un doktora öğrencilerinden biridir. Yine Littlewood, Ramanujan’ı en iyi anlatan o unutulmaz cümlenin de sahibidir: 

“Her pozitif tamsayı Ramanujan'ın kişisel arkadaşlarından biridir.” 

 Not: Konuyla ilgili olan şu yazımızı da okumanızı öneririz: "Mistik Deha: Ramanujan" 

  Yazarken öğrenmeye devam ediyoruz. Bugün John Edensor Littlewood'u tanıdık, tanıttık.Yarınlarda yeni kişiler ve konular üzerine yazılarımızda görüşmek dileğiyle, iyi okumalar. Jetonya'da kalın...

Bu Yazımı Sosyal Medya Hesaplarınızda Paylaşın